Executieve functies is een term dat op de pabo veelvuldig voorbij komt, maar wat zijn het precies? Hoe kun je er als leerkracht rekening mee houden? En hoe komen deze executieve functies tot ontwikkeling?
Op de pabo leer je als toekomstig leerkracht om leerlingen te ondersteunen in hun ontwikkeling tot zelfstandigheid. Eén van de manieren om de leerlingen te ontwikkelen is het hebben van kennis over executieve functies. In deze blog beschrijf ik de betekenis, verschillende soorten, het belang en stimulatie van executieve functies. Lees dus snel verder om meer te leren over dit begrip en hoe je leerlingen hierin kunt begeleiden.
De betekenis van executieve functies
De regelfuncties in de hersenen heten executieve functies en deze zorgen ervoor dat er sociaal, doelgericht en aangepast gedrag wordt uitgevoerd. De functies zijn controlerend en aansturend die zorgen voor sociaal geaccepteerd gedrag. Hierdoor kunnen we onze emoties reguleren, sturen we motivatie en alertheid aan en laten we ervaringen van vroeger meespelen met beslissingen die we nu maken.
Deze executieve functies worden tijdens de jeugd ontwikkeld en hier spelen leerkrachten een grote rol in. Dit komt omdat de functies vorm krijgen door de omgeving en het innerlijk van de leerling.
Verschillende soorten functies
Het definiëren van de functies in één begrip is niet mogelijk, daarom zijn deze door Peg Dawson en Richard Guare (2009) opgedeeld in elf verschillende executieve vaardigheden. Deze elf verschillende vaardigheden worden hieronder omschreven en uitgewerkt.
- Respons-inhibitie: Hierbij gaat het om het vermogen om na te denken voordat de leerling iets uitvoert, de leerling onderdrukt de eerste impuls reactie die hij of zij binnenkrijgt.
- Emotieregulatie: Deze functie zorgt voor het reguleren van emoties om te zorgen voor doelgericht taakuitvoering of het gedrag te controleren. De onderdrukking van emoties leren de leerlingen op jonge leeftijd.
- Taakinitiatie: Met dit begrip wordt bedoelt dat de leerling met taken en projecten kan beginnen op een efficiënte wijze, zonder te treuzelen.
- Organisatie: De functie van organisatie zorgt ervoor dat de leerling dingen of voorwerpen kan ordenen of arrangeren volgens een systeem dat is vastgesteld door de omgeving.
- Doelgericht gedrag: Met doelgericht gedrag zijn leerlingen in staat om een duidelijk doel te stellen en deze vervolgens te behalen.
- Metacognitie: Het metacognitie zorgt ervoor dat de leerling een stap terug kan doen uit een situatie om deze te overzien. Hierbij worden zelfmonitoring en zelfevaluatie een belangrijke eigenschap.
- Werkgeheugen: Hierbij gaat het om het vermogen dat de leerling informatie kunnen onthouden tijdens het uitvoeren van ingewikkelde taken.
- Volgehouden aandacht: De leerling is in staat om gefocust bezig te zijn met een taak, zonder dat de leerling afgeleid raakt van prikkels om hem of haar heen. Naast prikkels kunnen vermoeidheid of verveling een bron zijn van afleiding.
- Planning: Hierbij kan de leerling een doel bereiken of taak voltooien met behulp van een duidelijk plan. De leerling maakt tijdens het behalen van het doel beslissingen over de relevante en niet relevante onderwerpen.
- Timemanagement: Deze functie zorgt ervoor dat de leerling een tijdschatting kan maken voor het uitvoeren van taken. Hiermee kan men denken aan het behalen van deadlines en tijdslimieten.
- Flexibiliteit: Met dit begrip wordt de vaardigheid gezien om plannen te herzien wanneer iets niet volgens plan loopt. Het gaat hier dus om de aanpassingen die de leerling doet tijdens het uitvoeren van een plan.
Al deze begrippen zijn uitgebreid uitgelegd in het boek Executieve functies bij kinderen en adolescenten.
Het belang van executieve functies
De functies zijn essentieel als het gaat over het leren en de omgang met de omgeving van de leerlingen. Deze hebben veel invloed op de gedragingen van de leerlingen in de klas. De functies komen in verschillende situaties naar voren, die worden onderverdeeld in vijf verschillende onderdelen:
- De situaties waarbij gesleten gewoontes worden opgebroken;
- Situaties met een zeker gevaar of technische complexiteit;
- De situaties waarin nieuw gedrag wordt gevormd;
- Situaties waarbij correctie van fouten nodig is;
- De situaties waarbij planning nodig is.
In deze situaties zijn de leerlingen uitgedaagd om hun executieve functies te ontwikkelen. Door op deze situaties in te spelen als leerkracht kun je ervoor zorgen dat de leerlingen deze functies op een positieve manier ontwikkelen.
Stimuleren van executieve functies
De leerlingen ontwikkelen de gehele basisschool periode de diverse functies en deze kun je als leerkracht stimuleren. Door de leerlingen op diverse manieren te stimuleren komen deze het beste tot ontwikkeling:
- Moedig de leerlingen aan om direct met taken te beginnen en deel gegeven taken op in kleine stukken;
- Betrek de leerlingen bij het plannen van een taak en beschrijf de stappen die de leerlingen moet uitvoeren;
- Zorg ervoor dat de leerlingen snappen dat er consequenties volgen na een slechte gedragsbeheersing;
- Maak oogcontact met de leerlingen, voorkom te veel prikkels en gebruik visuele geheugensteuntjes;
- Vergroot langzaam de spanningsboog en werk met een beloningssysteem;
- Introduceer niet teveel veranderingen in één keer ren maak gebruik van minder complexe taken.
Naast deze tips kun je leerlingen ook met andere handelingen stimuleren, waardoor de executieve functies positief worden ontwikkeld. Deze handelingen kun je terugvinden in het boek executieve functies versterken op school. Laat in de reacties weten als je nog vragen hebt of ga de discussie aan over het versterken van deze functies!
Deze blog bevat affiliate marketing. Wil jij meer blogs lezen over executieve functies of andere begrippen die op de pabo voorbijkomen? Laatst schreef ik een blog over De verschillende soorten basisonderwijs op jouw stageschool en Interactief voorlezen: 5 belangrijke tips.
